کۆی دەنگەکان
5
سەید محەممەد سەفایی
محەممەد ئەحمەدی ناسراو بە سەید محەممەد سەفایی ساڵی 1311ی هەتاوی (1932) لە گوندی بلووزی سەفاخانەی ناوچەی هەوشار لە دایك بووە.
سەید محەممەد سەفایی جیاواز لە گۆرانی بێژە میللییەكانی تری كورد، خاوەن قوتابخانەیەكی تایبەت بووە، لەبواری گۆرانی میللی و فولكلۆری كوردیدا، بەندبێژێكی سادە نەبووە، بەڵكو شاعیرێكی میللی خۆشخوان و پەیڤ جوان بووە و هاوكات هونەرمەندێكی بەتوانای دەفژەنینیش بووە.
نەخوێندەوار بووە، به‌ڵام لەبواری هونەرەكەیدا زۆر زرنگ و بەتوانا بووە.
سه‌ید محه‌ممه‌د سه‌فایی سه‌ره‌تا یه‌كێك بووه له ده‌روێشانی ته‌كیه‌ی شێخێكی به‌ناوبانگی كوردستان. حه‌زی له كیژێكی زۆر جوان كردووه‌‌و شێخه‌كه‌ی خۆی ناردوه بۆ خوازبێنی كچه‌كه. كاتێ شێخه‌كه چووه بۆ داوای كچه‌كه بۆ سه‌ید محه‌ممه‌د سه‌فایی، كه بینیویه‌تی كچه‌كه زۆر جوان بووه خۆی حه‌زی لێ كردووه‌‌و بۆ خۆی داوای كردووه. بنه‌ماڵه‌ی كچه‌ش داواكه‌یان قبووڵ كردووه‌‌و كچه‌كه‌یان داوه به شێخه‌كه.
هه‌ر به‌م بۆنه‌وه سه‌ید محه‌ممه‌د سه‌فایی تووڕه ده‌بێ‌‌و وازی له ده‌روێشی هێنا. له ڕقی شێخ بووه گۆرانیبێژ‌و له یه‌كێك له گۆرانییه‌كانی ده‌ڵێ:
ریشه‌كه‌م تاشی پرچه‌كه‌م له بێخ، به‌رماڵ‌‌و ته‌زبێح نارده‌وه بۆ شێخ
وتم یا شێخ گیان من تۆبه ناكه‌م، به‌ڵكوو تا جوانم یه‌كێ په‌یدا كه‌م
ئه‌و ده‌فه‌ی تا كۆتایی ژیانی پێ ده‌وت هه‌مان ده‌فی زه‌مانی ده‌روێشی بوو، ئه‌مه‌ش وه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌یه‌ك به‌كاری هێناوه له دژی شێخه‌كه‌ی.
لە ماوەی ژیانیدا سێ ژنی هێناوە. ماوەی چوار ساڵیش لە باشووری كوردستان ژیاوە و لەگەڵ هونەرمەند حەسەن زیرەك پێكەوە لە خانوویەكدا كرێنشین بوونە و لەچەندین دانیشتنی تایبەتی لەگەڵ دۆستان و هەوادارانیاندا پێكەوە چەندین ئاهەنگیان ساز كردووە. لە شاری تیكاب و لە شاری سایین قەڵا و بۆكان و لە شاری سەقز ژیاوە و ئیستاش بنەماڵەكەی لە شاری سەقز نیشتەجێن.
هونەرمەند سەید محەممەد سەفایی گەلێ گۆرانی لە كۆڕ و كۆبوونەوەكان و نێو ماڵ و دیوەخانەكانی ناوچەكانی (هەوەتوو و تیلەكۆ و هەوشار) تۆمار كردووە. تاكو ئێستاش لە شایی و ئاهەنگ و گۆڤەند و بۆنە و دانیشتنە میللیەكاندا لە زۆربەی ناوچەكانی كوردستان، كەڵك لە گۆرانییەكانی سەید محەممەد وەردەگرن و رێز لە هونەرەكەی دەگرن.
سەیدمحەممەد لەگەڵ گۆرانییەكانیدا بەردەوام فولكلۆر و داب و نەریتە كۆمەڵایەتیەكانی ناوچەكەی خۆیشی بەتایبەت لە بواری جل و بەرگ و زاراوەی پاراستووە و شۆستە و شەقامە و شكارۆكانی شار و مۆد و شارستانیەت نەیتوانی سۆرانی سپی و شاڵی سەوز و ڕەشتیەكەی پێ بگۆڕێت.
گۆرانییەكانی سەید محەممەد سەفایی زۆربەیان فۆلكلۆرن و لە زیندوو ڕاگرتنی بەرهەمی فولكلۆری گۆرانی كوردیدا دەستێكی باڵای هەبووە. هەتا بە ئێستەش بە زەوقترین و بە بەزمترین گۆرانی بێژی ناوچەكە بووە و ئەو بەرهەمە تۆماركراوانەی كە ئێستە لە بەردەست دایە نموونەی زیندووی ئەو كەیف خۆشی و بەشارەتەی نێو دنیای گۆرانییەكانی ئەو هونەرمەندەن. لە ڕووی زمانیشەوە توانیویەتی سەدان وشەی ڕەسەنی لەبیر كراو لە ڕێی بەیت و بەندەكانییەوە زیندوو بكاتەوە. سەید محەممەد زۆرتر هەر بە ئامێری دەفەكەی خۆی گۆرانییەكانی رازاوەتر ئەكرد.
ئەم هونەرمەندە له شاری سەقز له ساڵی 1373 هەتاوی (1994) نەخۆشی شێرپەنجە تەنگی پێ هەڵئەچنێ و لە ساڵی 1374 هەتاوی (1995) كۆچی دوایی كردو و لەگەڵ ئاپۆڕای هەواداران و دڵسۆزانی هونەری كوردی و لە نێو خەم و پەژارەی كەس وكار و شەیدایانی گۆرانییەكانی سەید محەممەد سەفایی لە شاری سەقز لە "گۆڕستانی شاناز" ئەسپاردەی خاك دەكرێت.
