کۆی دەنگەکان
1,857
سادق شە‌رە‌فکەندی
سادق شه‌ره‌فکه‌ندی، له 1316ی هه‌تاوی، به‌رانبه‌ر 1938ی زایینی له بنه‌ماڵه‌یه‌کی نیشتمانپه‌روه‌ر له گوندی "ته‌ره‌غه"ی بۆکان چاوی به ژیان هه‌ڵێنا.
له سه‌رده‌می منداڵیدا له نازی باوکی بێ‌به‌ش بوو و سه‌رپه‌رستیی که‌وته ئه‌ستۆی برا گه‌وره‌که‌ی، واته شاعیری گه‌وره‌ی گه‌لی کورد، مامۆستا هه‌ژار.
سه‌رده‌می منداڵیی نه‌مر دوکتور سادق شه‌ره‌فکه‌ندی، هاوکات بوو له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی خه‌باتی ئازادیخوازانه‌ی خه‌ڵکی کوردستان و دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان، هه‌ر بۆیه راسپارده و رێنوێنییه‌کانی براکه‌ی و کۆمه‌ڵێک وێنا و رووداوی دیکه له‌و سه‌رده‌مه له بیر و هزریدا کاریگه‌ریی دانا.
ساڵی یه‌که‌م و دووهه‌می سه‌ره‌تایی له بۆکان و پاشان به کۆچی بنه‌ماڵه‌که‌یان بۆ شاری مه‌هاباد، خوێندنی سه‌رتایی، ناوه‌ندیی و دوا ناوه‌ندیی له‌و شاره کۆتایی پێهێنا و دوایین ساڵی خوێندنی دواناوه‌ندیی له شاری ته‌ورێز خوێند و له ساڵی 1338ی هه‌تاوی توانیی لیسانسی رشته‌ی شیمیی له په‌یمانگای به‌رزی تاران وه‌ربگرێت.
دوکتور سه‌عید له تێكـڕای قۆناخه‌کانی خوێندنیدا یه‌که‌مین یان یه‌کێک له باشترین خوێندکاران بووه.
له ساڵی 1338 وه‌کوو مامۆستای شیمی له شاره‌کانی مه‌هاباد و ورمێ ده‌ستی به کار کرد.
له ته‌واوی ئه‌و ماوه‌یه‌دا وه‌کوو مامۆستایه‌کی لێهاتوو، به مه‌به‌ستی بردنه سه‌ری ئاستی زانیاریی قوتابیانی کوردستان چالاکییه‌کی تایبه‌تی له خۆی نیشان دا، به‌جۆرێک که ژماره‌ی ئه‌و ده‌رچوانه‌ی که‌له ژێر ده‌ستی دوکتور سه‌عید ده‌رسیان ده‌خوێند رۆژ به رۆژ زیاتریان ده‌کرد.
سه‌رنجام ساواک (ده‌زگای هه‌وڵگری و سیخوڕیی رێژیمی پاشایه‌تی) درێژه‌ی خزمه‌تی کاک دوکتور سه‌عید له کوردستان به ره‌وا نابینێت و له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ل له مامۆستا هاوبیره‌کانی، بۆ شاره‌کانی ناوه‌ندیی ئێران وه‌ک ئه‌راک و که‌ره‌ج دوور خسته‌وه.
کاک دوکتور محه‌ممه‌د سادق شه‌ره‌فکه‌ندی، له ساڵی 1349 بۆ زانستگای تاران راگوێزرا و وه‌کوو به‌شی ته‌کنیکیی رشته‌ی شیمیی ئه‌و زانستگایه دستی به کار کرد.
پاش ئه‌وه‌ی که له‌و به‌شه‌شدا لێهاتوویی دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی ده‌رکه‌وت، به که‌ڵک وه‌رگرتن له بوورسیه‌ی وه‌زاره‌تی زانست له ساڵی 1351 چووه وڵاتی فه‌ڕانسه و پاش چوار ساڵ خوێندن له زانینگه‌ی ژماره 6ی پاریس، توانیی دوکتۆرای رشته‌ی شیمی وه‌ربگرێت.
دوکتور سادق شه‌ره‌فکه‌ندی ساڵی 1355ی هه‌تاوی گه‌ڕایه‌وه ئێران و وه‌کوو مامۆستای یاریده‌ده‌ری شیمی له زانینگه‌ی (تربیت معلم) ده‌ستی به کار کرده‌وه و له‌م قوناخه‌شدا به هۆی سه‌رکه‌وتنه‌کانی بوو به خۆشه‌ویستی مامۆستایان و خوێندکارانی ئه‌و زانستگایه، به جۆرێک که وه‌کوو مامۆستایه‌کی دڵسۆز و له هه‌مان کاتدا شۆڕشگێڕ وه‌سفیان ده‌کرد.
دوکتور سه‌عید له ساڵی 1352ی هه‌تاوی، واته کاتێک که‌له پاریس خه‌ریکی خوێندنی دوکتۆرا بوو، له رێگه‌ی رێبه‌ری گه‌لی کورد و حدک ئێران، دوکتور عه‌بدولـڕه‌حمان قاسملووه‌وه له‌گه‌ڵ به‌رنامه و سیاسه‌تی حیزبی دێموکرات ئاشنا بوو و داوای ئه‌ندامه‌تیی له حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کرد.
پاش گه‌ڕانه‌وه بۆ ئێران وه‌کوو پردی پێوه‌ندیی نێوان دوکتور قاسملوو و ئه‌ندامانی کۆنی حیزب له ناوخۆی وڵات، ئه‌رکی حیزبی خۆی به لیهاتووییه‌وه به جێ گه‌یاند و به جاران له جێبه‌جێ کردنی ئه‌رکه‌کانیدا گیان که‌وته مه‌ترسییه‌وه.
دوکتور سادق پاش تێکـڕووخانی رێژیمی په‌هله‌وی و ئاشکرا بوونی خه‌باتی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران له ساڵی 1358ی هه‌تاوی، وه‌کوو راوێژکاری کۆمیته‌ی ناوه‌ندی و له ره‌شه‌مه‌ی 1358 له کۆنگره‌ی چواره‌می حیزبدا وه‌کوو ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی هه‌ڵبژێردرا و به‌رپرسایه‌تیی کۆمیته‌ی حیزب له شاری تاران که‌وته سه‌ر شانی.
له سه‌ره‌تای ساڵی 1359ی هه‌تاوی له‌لایه‌ن رێبه‌رایه‌تیی حیزبه‌وه بۆ کاری ته‌واو وه‌خت، بانگهێشتی کوردستان کرایه‌وه و له ره‌تی دانیشتنه‌کانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب له هاوینی هه‌مان ساڵ وه‌کوو ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب هه‌ڵبژێردرا. هه‌روه‌ها دوکتور سادق له کۆنگره‌کانی پێنج، شه‌ش، حه‌وت، هه‌شت و نۆیه‌م وه‌کوو ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب هه‌ڵبژێردراوه‌ته‌وه.
دوکتور سادق شه‌ره‌فکه‌ندی له ماوه‌ی رێبه‌رایه‌تیی له حیزبدا زیاتر به‌رپرسایه‌تیی به‌شی چاپه‌مه‌نیی وه‌ئه‌ستۆ بووه و له ساڵی 1365ی هه‌تاوی هه‌تا کاتی شه‌هید بوونی دوکتور قاسملوو، جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بووه.
دوکتور محه‌ممه‌د سادق شه‌ره‌فکه‌ندی له یه‌که‌مین دانیشتنی کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب له پاش شه‌هید بوونی دوکتور قاسملوو، به تێکـڕای ده‌نگی ئه‌ندامانی کۆمیته ناوه‌ندی وه‌کوو سکرتێری گشتیی حیزب و هه‌روه‌ها له کۆنگره‌ی نۆیه‌م بۆ ئه‌و پۆسته هه‌ڵبژێردرایه‌وه و هه‌تا کاتی شه‌هید بوونی (26ی خه‌رمانانی 1371ی هه‌تاوی) ئه‌رکی قورسی سکرتێریی وه ئه‌ستۆ بوو.
محه‌ممه‌د سادق شه‌ره‌فکه‌ندی (سه‌عید) دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی دووهه‌مین رێبه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانه که‌له وڵاتێکی ئورووپایی له‌سه‌ر مێزی وتووێژ، له‌لایه‌ن تیرۆریسته‌کانی رێژیمی ئیسلامیی ئێرانه‌وه شه‌هید کرا.
دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی پاش شه‌هید بوونی دوکتور قاسملوو به‌رپرسایه‌تییه‌کی گه‌وره که‌وته سه‌ر شانی. هه‌رچه‌ند که ماوه‌ی رێبه‌رایه‌تییه‌کی درێژه‌ی نه‌کێشا، به‌ڵام له‌و ماوه کورته‌شدا توانیی به باشی وڵامده‌ری به‌رپرسایه‌تییه مێژووییه‌که‌ی بێت.
دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی له کاتێکدا بوو به سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات که جه‌مسه‌ری کۆمۆنیستیی رۆژهه‌ڵات تێکـڕووخا و خولێکی نوێ له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا ده‌ستی پێکرد.
دادگایه‌ک که به‌ناوی دادگای میکۆنووس ناودێر کرا، رێبه‌رانی پایه‌به‌رزی رێژیمی ئێرانیان وه‌ک فرمانده‌رانی تیرۆری دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی و هاوڕێیانی مه‌حکووم کرد. حوکمێک که رێژیمی ئیسلامیی ئێرانی له‌گه‌ڵ قه‌یرانێکی جیدی به‌ره‌وڕوو کرده‌وه.
