شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری

شێخ عوبەیدوڵڵا كوڕی سەید تەهای نەهری كوڕی شێخ ئەحمەد شیهابەددینە و لە گوندی نەهری لە ناوچەی شەمزینان لە ساڵی 1830 لەدایكبووە.

سەید تەهای نەهری توانی شێخنشینییەك لە نەهری دابمەزرێنێت، پاش مردنی ئەو، شێخ عوبەیدوڵڵا جێگەی باوكی گرتەوە و بووە ڕێبەری تەریقەتی نەقشبەندی و سەروەت و سامانێكی زۆری بە میرات بۆ ماوەتەوە.

لە شەڕی 1877-1878 لە نێوان ڕووسیا و عوسمانیدا یارمەتی سوپای عوسمانی داوە و چونكە چاوەڕوانی ئەوەی كردووە كە سود لە ئەنجامەكانی شەڕ وەربگرێت و هەوڵ بدات لەو شەڕەدا ببێ بە سەركردەی ئەو كوردانەی كە بە ناوی «غەزا»وە كۆبوونەتەوە، هەتا بتوانێت لە كاتی پێویستدا ئەو هێزە بۆ بەرژەوەندیی كورد بەكار بهێنێت.

بەشداریكردنی شێخ عوبەیدوڵڵا لەو شەڕەدا هۆشیاریی سیاسیی قوڵتر كرد و لە راستی و سروشتی دینی دەوڵەت و رواڵەتەكەی و مەبەست و مەغزا جیهادییەكەی عوسمانییەكان گەیشتووە، زۆرتر لەگەڵ كوردانی تردا ئاشنایەتی پەیدا كرد و هەر لەو شەڕەدا هەندێ چەكیشی دەست كەوت.

جگە لەوەش شێخ گومان و ترسی هەبوو لە پەیمانی بەرلین، كە دەرەئەنجامی شكستی عوسمانییەكان بوو لە شەڕی 1877-1878 لەگەڵ ڕووسدا، بەپێی مادەی 6ی ئەو پەیمانە هەموو دەوڵەتانی ئەوروپی بەیەكەوە داوای پاراستنی مافی كۆمەڵی ئەرمەنییان كردبوو. شێخ بەسەرسوڕمانەوە لە كاربەدەستێكی توركی پرسیبوو: «چیم گوێ لێ دەبێ؟ ئەرمەنییەكان وڵاتێكی سەربەخۆ لە وان دروست دەكەن و نەستورییەكان ئاڵای بەریتانیا لەسەر ماڵەكانیان هەڵدەكەن.»

بۆیە شێخ عوبەیدوڵڵا كەوتە یەكخستنی خێڵەكان بۆ ئەنجام گەیاندنی ئامانجەكانی و نوێنەری نارد بۆ لای شەریفی مەككە و خدیۆی میسر، هەروەها بۆ لای كونسوڵەكانی ڕووس لە وان و ئەرزڕووم تا بزانێت دەوڵەتی ڕووس هەستی بەرامبەر بە كورد چییە. هەوڵیشی دا خۆی لە ئینگلیزەكان نزیك بكاتەوە و نامەیەكی ناردووە بۆ دكتۆر كوهران.

شێخ پێیوابوو تاقە دەرمانی چارەسەركردنی كێشەی كورد دامەزراندنی كوردستانێكی گەورەیە، ئەویش بە یەكخستنی كوردەكانی ئێران و كوردەكانی سنووری عوسمانییە و، لە یەكەمین بەیاننامەی نووسراوی شێخدا و بە یەكێك لە نوێنەرانی هێزە رۆژئاواییەكان دەڵێت: «میران و سەرانی كوردستانیی چ لە توركیا لە كوردستان چ لە ئێران، هەر هەموویان رایان وایە ناكرێ بەم جۆرە لەگەڵ دوو حكومەتدا هەڵبكرێ، دەبێ كارێك بكرێت كە دەوڵەتانی ئەوروپا لە دۆزەكە ئاگادار بن و لەم بارەیەوە لێكۆڵینەوە ئەنجام بدەن كە خەڵكی كورد نەتەوەیەكی جیایە، ئێمە دەخوازین كاروباری خۆمان لە دەستی خۆماندا بێت».

بەم جۆرەو دوای ئەوەی بۆی روونبۆوە كە پێویستە، بۆیە شۆڕشی چەكدارانەی شێخ عوبەیدوڵڵا لە تشرینی یەكەمی 1880 دەست پێ دەكات و هێزەكانی خۆی دابەشكرد بەسەر چەند بەرەیەكدا.

دوای چەندین شەڕو سەركەوتن، دواجار سوپای عوسمان و ئێرانیی و بەشێك لە خێڵە كوردە خۆفرۆشەكان، توانیان شۆڕشەكە دامركێننەوەو نەیهڵێن و شێخ عوبەیدوڵڵاش بۆ ئەوەی خوێنی تر نەڕژێت، ناچار خۆی بەدەستەوە دا. ئەوە بوو گرتیان و نەفیان كرد بۆ شاری مەككە.

لە تشرینی یەكەمی 1883دا بەنەفیكراوی لەوێ كۆچی دوایی كرد.